Servicios Personalizados
Revista
Articulo
Indicadores
- Citado por SciELO
- Accesos
Links relacionados
- Similares en SciELO
Compartir
Acta botánica mexicana
versión On-line ISSN 2448-7589versión impresa ISSN 0187-7151
Act. Bot. Mex no.72 Pátzcuaro jul. 2005
Una nueva especie de Tillandsia (Bromeliaceae) del occidente de México
A new species of Tillandsia (Bromeliaceae) from western Mexico
Adolfo Espejo Serna y Ana Rosa López-Ferrari
Herbario Metropolitano, Depto. de Biología, C.B.S. Universidad Autónoma Metropolitana, Iztapalapa. Apdo. postal 55-535, 09340 México, D.F. E-mail: aes@xanum.uam.mx
Recibido en marzo de 2005.
Aceptado en mayo de 2005.
RESUMEN
Se describe e ilustra Tillandsia macvaughii, conocida de los estados de Jalisco y Michoacán, México. Se compara a la nueva especie con T. marabascoensis Ehlers et Lautner, T. maritima Matuda y T. rothii Rauh, que presentan características similares; se incluye una clave de identificación y un mapa de distribución de las mismas.
Palabras clave: Bromeliaceae, México, Tillandsia.
ABSTRACT
Tillandsia macvaughii known from the states of Jalisco and Michoacán, Mexico, is described and illustrated. The new species is compared with T. marabascoensis Ehlers et Lautner, T. maritima Matuda and T. rothii Rauh, species with similar characteristics. An identification key, and a distribution map are included.
Key words: Bromeliaceae, Mexico, Tillandsia.
Como resultado de las exploraciones en el campo y de la revisión de material herborizado en diversas colecciones institucionales, llevados a cabo con el fin de completar la Flora Bromeliológica Mexicana, se detectó material de una especie no descrita del género Tillandsia, que aquí proponemos.
Tillandsia macvaughii Espejo et López-Ferrari sp. nov. Figs. 1, 3C y 3D.
Herba epiphytica, acaulis, rosulata, florens usque 30 cm alta. Folia numerosa, vaginae distinctae, oblongae, 3 cm longae, 2.5 cm latae; laminae anguste triangulari-lanceolatae, 11-30 cm longae, 6-10 mm latae, distaliter arcuatae; scapus inflorescentiae erectus, teres, 10-11 cm longus; inflorescentia digitato-composita; spicae 1-5, longi-ellipticae, complanatae, 10-17 cm longae, 1.7-3 cm latae; bracteae florales distichae, imbricatae, ovato-ellipticae, 3.5-4.3 cm longae, 2-2.3 cm latae, carinatae, virides, nervatae; petala 7.6-8 cm longa, ca. 1 cm lata, pallide virides; stamina et stylus exserta.
Hierba epífita, acaule, de 20 a 30 cm de alto incluyendo la inflorescencia, arrosetada, la roseta obcónica, de 25 a 30 cm de diámetro; hojas numerosas, vainas oblongas, de ca. 3 cm de largo, de ca. 2.5 cm de ancho, pardas claras, ligeramente discoloras con respecto a la lámina en particular en la superficie adaxial; láminas angostamente triangular-lanceoladas, ligeramente arqueadas hacia afuera en el tercio superior, de 11 a 30 cm de largo, de 6 a 10 mm de ancho, largamente atenuadas, enteras, coriáceas, densamente blanco-lepidotas en ambas superficies, lo que les da una apariencia grisácea; escapo rollizo, erecto, de 10 a 11 cm de largo, de 7 a 9 mm de diámetro, más corto que las hojas; brácteas del escapo foliáceas, imbricadas y cubriéndolo totalmente, de 14 a 23 cm de largo; inflorescencia digitado-compuesta, rara vez simple, con (1-)2 a 5 espigas; brácteas primarias vaginiformes, de ca. 2.5 cm de largo, largamente atenuadas a acuminadas en el ápice; espigas largamente elípticas, de 10 a 17 cm de largo, de 1.7 a 3 cm de ancho, comprimidas, con 7 a 9 flores; brácteas florales ovado-elípticas, de 3.5 a 4.3 cm de largo, de 2 a 2.3 cm de ancho, carinadas, conspicuamente nervadas cuando secas, acuminadas a pungentes en el ápice, verdes; sépalos oblanceolados, de 3.5 a 3.7 cm de largo, de 7 a 8 mm de ancho, agudos en el ápice, verdes, los dos posteriores connados y carinados, el anterior liso; pétalos oblongo-espatulados, de 7.6 a 8 cm de largo, de ca. 1 cm de ancho, membranáceos, reflexos en el ápice, verdes pálidos con la base y el margen apical blancos; estambres exsertos, filamentos lineares, aplanados en la porción apical, de 7 cm de largo, blancos en la base, verdes pálidos en el ápice; anteras basifijas, oblongas, de 3 mm de largo, negras; ovario ovoide, de 6 mm de largo, de 3 mm de diámetro, verde; estilo linear, de 7.5 cm de largo, verde pálido; estigma conduplicado-espiral (tipo II sensu Brown y Gilmartin, 1984), verde pálido. Cápsula no vista.
Tipo. México. Jalisco: municipio de Jilotlán de los Dolores, alrededores de Jilotlán, rumbo a Pueblo Viejo, 19°21'31" N, 103°01'21" W, 800 m s.n.m., matorral secundario, A. Espejo, A. R. López-Ferrari, J. Ceja y A. Mendoza R. 6537 (UAMIZ, foto, flor disecada).
Paratipos. México. Jalisco: municipio Jilotlán de los Dolores, Pueblo Viejo, 700 m s.n.m., L. Hromadniky P. Schneider 12115 (WU(x3)); Michoacán: municipio de La Huacana, Sierra Las Cruces, ca. 6.5 km (by air) southwest of Los Ranchos, V. W. Steinmann 3419 (IEB); ca. 2 km (by air) east-northeast of Los Ranchos, base of cliffs on the southern side of cerro El Barril, 18°42'35" N, 102°59'55" W, 700 m s.n.m., V. W. Steinmann 3452 (IEB, UAMIZ); municipio de Nuevo Urecho, Tejabán, carretera federal 41, unos 40 km al S de Uruapan, 19°12'17" N, 101°54' 16" W; selva baja caducifolia, dominado por especies de Quercus., G. Carnevali & I. Ramírez 7041 (CICY).
Tillandsia macvaughii se conoce hasta ahora de los estados de Jalisco y Michoacán (Fig. 2), en donde crece como epífita sobre diversas especies en vegetación de bosque tropical caducifolio y matorral secundario, entre los 700 y los 800 m s.n.m.
La nueva especie presenta algunas similitudes superficiales con otros taxa que se distribuyen también en la misma vertiente pacífica (Espejo et al., 2004), como son Tillandsia marabascoensis Ehlers et Lautner, T. maritima Matuda y T. rothii Rauh, sin embargo es posible distinguirla claramente de las mismas (Cuadro 1, Figs. 3 y 4). A continuación se incluye una clave para identificarlas.
1. Escapo más corto que las hojas, de 2-11 cm de largo; láminas foliares ligeramente arqueadas hacia afuera en la mitad o el tercio superior.
2. Inflorescencia compuesta; espigas angostamente elípticas, de 1.7-3 cm de ancho, verdes; escapo de la inflorescencia de 10-11 cm de largo; pétalos verde-blanquecinos; plantas que crecen entre los 700 y 800 m s.n.m. ..................................................................................................T. macvaughii
2. Inflorescencia generalmente simple; espiga anchamente elíptica, de 3-4 cm de ancho, roja en la base y amarillo-verdosa hacia el ápice; escapo de la inflorescencia de 2-4(-5.5) cm de largo; pétalos amarillo-verdosos; plantas que crecen entre los 0 y 100 m s.n.m.................................. T. marabascoensis
1. Escapo más largo que las hojas, de 20-30 cm de largo; láminas foliares fuertemente arqueado-recurvadas hacia afuera desde la base.
3. Espigas largamente elípticas a lanceoladas, comprimidas a ligeramente rollizas, de 1-2 cm de ancho; rosetas con las hojas erecto-extendidas; plantas conocidas de Michoacán, Guerrero y Oaxaca ...................................... T. maritima
3. Espigas ovadas, rollizas, de 2.8-3.5 cm de ancho; rosetas con las hojas fuertemente curvadas hacia abajo; plantas conocidas de Colima y Jalisco ............................................................................................................ T. rothii
El nombre de la especie honra al Dr. Rogers McVaugh, notable botánico que ha dedicado muchos años de su vida y de su trabajo al estudio de las plantas mexicanas, particularmente en la región de la Nueva Galicia.
AGRADECIMIENTOS
Agradecemos a Jerzy Rzedowski, Graciela Calderón de Rzedowski e Ivón Ramírez la revisión crítica del manuscrito. A Jacqueline Ceja y Aniceto Mendoza su invaluable apoyo en el trabajo de campo y a Rolando Jiménez Machorro por la excelente ilustración de la nueva especie. Walter Till puso a nuestra disposición el material de la especie depositado en el herbario WU y enriqueció el manuscrito con sus comentarios. Nancy Martínez Correa nos ayudó con la elaboración del mapa. Parte de este trabajo pudo llevarse a cabo gracias al apoyo de la beca Elizabeth Bascom otorgada en el año 2004 por el Missouri Botanical Garden a A. R. López-Ferrari. Las fotografías fueron tomadas por Adolfo Espejo.
LITERATURA CITADA
Brown, G. K. y A. J. Gilmartin. 1984. Stigma structure and variation in Bromeliaceae- neglected taxonomic characters. Brittonia 36: 364-374. [ Links ]
Espejo, A., A. R. López-Ferrari, I. Ramírez-Morillo, B. K. Holst, H. E. Luther y W. Till. 2004. Checklist of Mexican Bromeliaceae with notes on species distribution and levels of endemism. Selbyana 25: 33-86. [ Links ]