SciELO - Scientific Electronic Library Online

 
vol.25 número1Pseudepicharmea: Alle origini di un corpus pseudepigrafoRetórica y hermenéutica en Aristóteles índice de autoresíndice de assuntospesquisa de artigos
Home Pagelista alfabética de periódicos  

Serviços Personalizados

Journal

Artigo

Indicadores

Links relacionados

  • Não possue artigos similaresSimilares em SciELO

Compartilhar


Nova tellus

versão impressa ISSN 0185-3058

Nova tellus vol.25 no.1 Ciudad de México Jan./Jun. 2007

https://doi.org/10.19130/iifl.nt.2007.25.1.216 

Artículos

Juegos etimológicos en Eurípides

Daniel Rinaldi* 

*Universidad Nacional Autónoma de México. México. drinaldip@hotmail.com


Resumen

Los juegos etimológicos, basados en palabras con sonidos más o menos semejantes, ofrecen novedosas interpretaciones del significado verdadero de distintos términos. Eurípides siente un marcado interés por los juegos de palabras que muestran un origen y dan un significado a los nombres propios. En efecto, con estos juegos de palabras trata de reconocer la verdad, no para todos evidente, que se oculta en esos nombres y busca subrayar el muy estrecho vínculo que, según los griegos, existe entre el destino de un hombre y su propio nombre.

Palabras clave: estilística; etimología; Eurípides; juegos de palabras; juegos etimológicos; poética; retórica

Abstract

The etymological puns, involving words that sound similar, offer novel interpretations of the true meaning of different terms. Euripides is particularly interested in wordplays that show an origin and offer a meaning to proper names. In fact, with these wordplays he tries to recognise the truth, not evident to everyone, that hides in these names and he seeks to underline the very close tie that, according to the Greeks, exists between the fate of a man and his own name.

Keywords: estilística; etimología; Eurípides; juegos de palabras; juegos etimológicos; poética; retórica

Texto completo disponible sólo en PDF.

Bibliografía

Textos de Eurípides

Euripide, Les Bacchantes, Paris, Société d’Édition “Les Belles Lettres” (Bibliothèque de la Faculté des Lettres de Lyon, 21), 1970-1972, 2 vols., vol. 1: Introduction, texte et traduction par Jeanne Roux; vol. 2: Commentaire par Jeanne Roux. [ Links ]

______, Fragments, Aigeus-Autolykos, texte établi et traduit par François Jouan et Herman van Looy, Paris, Les Belles Lettres (Collection des Universités de France), 1998, tome VIII, 1 e partie. [ Links ]

______, Fragments, Aigeus-Autolykos, texte établi et traduit par François Jouan et Herman van Looy, Paris, Les Belles Lettres (Collection des Universités de France), 1998, tome VIII, 1e partie. [ Links ]

______, Fragments, Bellérophon-Protésilas, texte établi et traduit par François Jouan et Herman van Looy, Paris, Les Belles Lettres (Collection des Universités de France), 2000, tome VIII, 2e partie. [ Links ]

______, Fragments, Sthénébée-Chrysippos, texte établi et traduit par François Jouan et Herman van Looy, Paris, Les Belles Lettres (Collection des Universités de France), 2002, tome VIII, 3e partie. [ Links ]

______, Hélène, Les Phéniciennes, texte établi et traduit par Henri Grégoire et Louis Méridier avec la collaboration de Fernand Chapouthier, Paris, Les Belles Lettres (Collection des Universités de France), 1973, tome V. [ Links ]

______, Héraclès, Les Suppliantes, Ion, texte établi et traduit par Léon Parmentier et Henri Grégoire, Paris, Les Belles Lettres (Collection des Universités de France), 1976, tome III. [ Links ]

Euripides, Euripidis Fabulae, edidit James Diggle, Oxonii, e Typographeo Clarendoniano (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis/Oxford Classical Texts), 1984, 1981, 1994, 3 vols. [ Links ]

______, Euripidis Fabulae, recognovit brevique adnotatione critica instruxit Gilbertus Murray, Oxonii, e Typographeo Clarendoniano (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis), 1978, 1913, 1978, 3 vols. [ Links ]

______, Bacchae, edited with Introduction and Commentary by R. E. Dodds, Oxford, Clarendon Press, 1977 (1960). [ Links ]

______, Hippolytos, edited with Introduction and Commentary by W. S. Barrett, Oxford, Clarendon Press, 1992 (1964). [ Links ]

______, Hippolytus, with Introduction, Translation and Commentary by Michael R. Halleran, Warminster, Aris & Phillips, 2000. [ Links ]

______, Ion, edited with Introduction and Commentary by A. S. Owen, Oxford, Clarendon Press, 1963 (1939). [ Links ]

______, Iphigenia in Tauris, edited with Introduction and Commentary by M. Platnauer, Oxford, Clarendon Press, 1960 (1938). [ Links ]

______, Medea, The text edited with Introduction and Commentary by D. L. Page, Oxford, Clarendon Press, 1978. [ Links ]

Autores antiguos

Aeschylus, Aeschyli Septem quae supersunt tragoedias, edidit Denys Page, Oxonii, e Typographeo Clarendoniano (Scriptorum Classico-rum Bibliotheca Oxoniensis/Oxford Classical Texts), 1972. [ Links ]

______, Seven against Thebes, edited with Introduction and Commentary by G. O. Huntchinson, Oxford, Clarendon Press, 1994. [ Links ]

Aristophane, Les Thesmophories, Les Grenouilles, texte établi par Victor Coulon et traduit par Hilaire van Daele, Paris, Société d’Édition “Les Belles Lettres” (Collection des Universités de France), 1948, tome IV. [ Links ]

Aristote, Rhétorique, texte établi et traduit par M. Dufour et A. Wartelle, Paris, Les Belles Lettres (Collection des Universités de France), 1989, 3 vols. [ Links ]

Aristotele, Della interpretazione, introduzione, traduzione e commento di Marcello Zanatta, Milano, R. C. S. Rizzoli Libri (Biblioteca Universale Rizzoli, L 868), 20015. [ Links ]

Aristóteles, Retórica, introducción, traducción y notas por Quintín Racionero, Madrid, Editorial Gredos (Biblioteca Clásica Gredos, 142), 1994. [ Links ]

______, Retórica, introducción, traducción y notas de Arturo E. Ramírez Trejo, México, Universidad Nacional Autónoma de México (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Mexicana), 2002. [ Links ]

Aristotle, Generation of Animals, with an English translation by A. L. Peck, Cambridge, Harvard University Press/London, William Heinemann (Loeb Classical Library), 1963. [ Links ]

______, The Categories. On interpretation, [with an English translation] by Harold P. Cooke, Prior analytics, [with an English translation] by Hugh Tredennick, Cambridge, Harvard University Press/London, William Heinemann (Loeb Classical Library), 1967. [ Links ]

______, The Metaphysics, Book I-IX, with an English translation by Hugh Tredennick, Cambridge, Harvard University Press/London, William Heinemann (Loeb Classical Library), 1968. [ Links ]

Arnim, Stoici antichi, tutti i frammenti raccolti da H. von Arnim, introduzione, traduziones, note e apparati a cura di R. Radice, presentazione di G. Reale, testo greco e latino a fronte, Milano, Rusconi (Il pensiero occidentale/Grandi maestri, Grandi opere), 1999. [ Links ]

______, Stoicorum veterum fragmenta, Collegit Ioannes ab Arnim, Stutgar-diae in aedibus B. G. Teubneri, 1968, 4 vols. [ Links ]

Bekker, Anecdota graeca, Immanuelis Bekkeri, Graz, Akademische Druck-und Verlagsanstalt, 1965, 3 vols. [ Links ]

Cicero, De inventione, De optimo genere oratorum, Topica, with an English translation by H. M. Hubbell, Cambridge, Harvard University Press (Loeb Classical Library), 2000. [ Links ]

Diels-Kranz, Die Fragmente der Vorsokratiker, Griechisch und Deutsch von Hermann Diels herausgegeben von Walther Kranz, Berlin, Weidmann, 197417, 3 vols. [ Links ]

Erbse, Scholia graeca in Homeri Iliadem (Scholia vetera), recensuit Hartmut Erbse, Berolini apud Walter de Gruyter et socios, 1971, 6 vols. [ Links ]

Etymologicon magnum, seu verius lexicon saepissime vocabulorum origines indagans ex pluribus lexicis scholiastis et grammaticis anonymi cuiusdam opera concinnatum ad codd. mss., recensuit et notis variorum instruxit Thomas Gaisford, Amsterdam, Adolf M. Hakkert Publisher, 1967. [ Links ]

Hesíodo, Teogonía, estudio general, introducción, versión rítmica y notas de Paola Vianello de Córdova, México, Universidad Nacional Autónoma de México (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Mexicana), 1978. [ Links ]

Hesychius Alexandrinus, Hesychii Alexandrini Lexicon, recensuit et emendavit Kurt Latte, Hauniae, Ejnar Munksgaard Editore, 1966, vol. 2: E-O. [ Links ]

Homerus, Homeri opera, recognovit brevique adnotatione critica instruxit Thomas W. Allen, Oxonii, e Typographeo Clarendoniano (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis/Oxford Classical Texts), 1980, 4 vols., vol. 3: Odysseae libros I-XII continens; vol. 4: Odysseae libros XIII-XXIV continens. [ Links ]

Jacoby, Die Fragmente der griechischen Historiker, Von Felix Jacoby, Leiden, E. J. Brill, 1968 (Erster Teil Genealogie und Mythographie, A: Vorrede, Text, Addenda, Konkordanz; a: Kommentar, Nachträge). [ Links ]

Kassel-Austin, Poetae comici graeci, ediderunt R. Kassel et C. Austin, Berolini et Novi Eboraci, 1984, 8 vols. [ Links ]

Nauck, Tragicorum Graecorum Fragmenta, recensuit Augustus Nauck, Supplementum continens nova fragmenta Euripidea et adespota apud scriptores veteres reperta adiecit Bruno Snell, Hildesheim, Georg Olms Verlagsbuchhandlung, 1964. [ Links ]

Photius, Lexicon, recensuit adnotationibus instruxit et prolegomena addidit S. A. Naber, Amsterdam, Adolf M. Hakkert, Publisher, 1965, 2 vols. [ Links ]

Platon, Cratyle, texte établi et traduit par Louis Méridier, Paris, Société d’Édition “Les Belles Lettres” (Collection des Universités de France), 1931, tome V, 2e partie. [ Links ]

______, Phèdre, texte établi et traduit par Léon Robin, Paris, Société d’Édition “Les Belles Lettres” (Collection des Universités de France), 1954, tome IV, 3e partie. [ Links ]

Proclus Diadochus, In Platonis Cratylum Commentaria, edidit Georgius Pasquali, Stutgardiae et Lipsiae, in aedibus B. G. Teubneri (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), 1994 (1908, editio stereotypa editionis primae [1904]). [ Links ]

Sophocles, Sophoclis Fabulae, recognoverunt brevique adnotatione critica instruxerunt H. Lloyd-Jones et N. G. Wilson, Oxonii, e Typographeo Clarendoniano (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis/Oxford Classical Texts), 1990. [ Links ]

Quintilien, Institution oratoire, texte établi et traduit par Jean Cousin, Paris, Les Belles Lettres (Collection des Universités de France), 1976-1980, 7 vols. [ Links ]

Autores modernos

Borges, Jorge Luis, Obras completas, Buenos Aires, Emecé Editores, 1994-1998, 4 vols. [ Links ]

Carroll, Lewis, Alice’s Adventures in Wonderland and Through the looking Glass, Harmondsworth, Puffin Books, 1974. [ Links ]

Falconer, William, The Poetical Works of Beattie, Blair, and Falconer With Lives, Critical Dissertations, and Explanatory Notes, by the rev. George Gilfillan [http://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/ gutbook/lookup?num=8695]. [ Links ]

Estudios

Beuchot, Mauricio, Historia de la filosofía del lenguaje, México, Fondo de Cultura Económica (Colección Breviarios, 549), 2005. [ Links ]

______, “La filosofía del lenguaje entre los griegos”, Thesis. Revista de filosofía y letras, año III, núm. 9, abril, 1981, pp. 47-53. [ Links ]

______, La filosofía y el lenguaje en la historia (Discurso de ingreso a la Academia Mexicana de la Lengua), Respuesta de Ramón Xirau, México, Universidad Nacional Autónoma de México (Colección de Bolsillo, 14), 2000. [ Links ]

Block de Behar, Lisa, “Un mundo a la medida de Borges”, Metapolítica vol. 10, núm. 47, mayo-junio, 2006, pp. 37-42. [ Links ]

Burkert, Walter, De Homero a los Magos, La tradición oriental en la cultura griega, trad. de Xavier Riu, Barcelona, El Acantilado, 2002. [ Links ]

Chantraine, Pierre, “La stylistique grecque”, Actes du premier congrès de la Fédération Internationale des Associations d’Études Classiques (Paris, 28 Août-2 Septembre 1950), Paris, Librairie C. Klinck-sieck, 1951, pp. 339-360 [Traducción española de G. Ramírez Vidal, “La estilística griega”, Introducción a la estilística griega, México, Universidad Nacional Autónoma de México (Manuales Universitarios, 2), 2000, pp. 82-119]. [ Links ]

______, Études sur le vocabulaire grec, Paris, Librairie C. Klincksieck (Études et commentaires, XXIV), 1956. [ Links ]

Croop, Martin J. and Gordon H. Fick, Resolutions and Chronology in Euripides: The Fragmentary Tragedies, London, Institute of Classical Studies, University of London (Bulletin Supplement, 43), 1985. [ Links ]

Curtius, Ernst Robert, “La etimología como forma de pensamiento”, Literatura europea y Edad Media latina, trad. de Margit Frenk Alatorre y Antonio Alatorre, México, Fondo de Cultura Económica (Lengua y estudios literarios), 1955, 2 vols., vol. 2, pp. 692-699. [ Links ]

Gil, Luis, Therapeia. La medicina popular en el mundo clásico, Madrid, Ediciones Guadarrama, 1969. [ Links ]

Guiraud, Pierre, L’Étymologie, Paris, Presses Universitaires de France (Que sais-je?, 1122), 19723. [ Links ]

Guthrie, William Keith Chambers, “The ‘nomos’-‘physis’ antithesis in moral and politics”, A History of the Greek Philosophy, Cambridge, Cambridge University Press, 1969, 6 vols., vol. 3: The Fifth-Century Enlightenment, pp. 55-134. [ Links ]

______, “La antítesis nómos-physis en moral y política”, Historia de la filosofía griega, trad. de J. Rodríguez Feo, Madrid, Editorial Gredos, 1988, 6 vols., vol. 3: Siglo V. Ilustración, pp. 64-138. [ Links ]

Heinimann, F., Nomos und Physis. Herkunft und Bedeutung einer Antithese im griechischen Denken des 5. Jahrhunderts, Basel, Friedrich Reinhardt Verlag (Schweizerische Beiträge zur Altertumswissenschaft, 1), 1945. [ Links ]

Jakobson, Roman, “Linguistics and Poetics”, en Thomas A. Sebeok (ed.), Style in Language, Cambridge, The Technology Press of Massachusetts Institute of Technology/New York-London, John Wiley & Sons, 1960, pp. 350-377. [ Links ]

Kristeva, Julia, Extranjeros para nosotros mismos, trad. de X. Gispert, Barcelona, Plaza & Janes Editores (Hombre y Sociedad), 1991. [ Links ]

Lévi -Strauss, Claude, Anthropologie structurale, Paris, Librairie Plon, 1980. [ Links ]

Li Carrillo, Víctor, Platón, Hermógenes y el lenguaje, Lima, Universidad Nacional Mayor de San Marcos (Biblioteca Filosófica, Serie Historia de la Filosofía), 1959. [ Links ]

Nilsson, Martin Persson, Geschichte der griechischen Religion, München, C. H Beck’sche Verlagsbuchhandlung (Handbuch der Altertums-wissenschaft), 19552 19612, 2 vols., vol. 1: Die Religion Griechenlands bis auf die griechische Weltherrschaft, vol. 2: Die hellenistische und römische Zeit. [ Links ]

______, Historia de la religiosidad griega, trad. de Martín Sánchez Ruipérez, Madrid, Editorial Gredos, 1953. [ Links ]

______, Historia de la religión griega, trad. de Atilio Gamerro, Buenos Aires, Editorial Universitaria de Buenos Aires (Temas de EUDEBA/ Historia), 1968. [ Links ]

Norden, Eduard. La prosa artística griega de los orígenes a la edad augustea, trad. de Omar Álvarez y Cecilia Tercero, México, Universidad Nacional Autónoma de México (Manuales Universitarios, 2), 2000. [ Links ]

North, Helen, Sophrosyne, Self-Knowledge and Self-Restraint in Greek Literature, Ithaca, Cornell University Press (Cornell Studies in Classical Philology, XXXV), 1966. [ Links ]

Perpillou, Jean-Louis, Les Substantifs grecs en -εὐς, Paris, Éditions Klincksieck (Études et commentaires, LXXX), 1973. [ Links ]

______, Recherches lexicales en grec ancien, Étymologie, analogie, représentations, Louvain/Paris, Éditions Peeters (Bibliothèque d’Études Classiques), 1996. [ Links ]

Pohlenz, M., “Nomos und Physis”, Hermes, LXXXI, 1953, pp. 418-438. [ Links ]

Ruipérez, Martín Sánchez, El mito de Edipo, Lingüística, psicoanálisis y folklore, Madrid, Alianza Editorial (El libro de bolsillo, Humanidades, Religión y mitología, H4113), 2006. [ Links ]

Saussure, Ferdinand de, Curso de lingüística general, publicado por Charles Baily y Albert Sechehaye con la colaboración de Albert Riedlinger, traducción castellana y notas de Mauro Armiño, Madrid, Ediciones Akal (Akal Universitaria, Serie Letras, 1), 2002. [ Links ]

Sedley, David, “The etymologies in Plato’s Cratylus ”, JHS, 118, 1998, pp. 140-154. [ Links ]

Webster, Thomas Bertham Lonsdale, “Chronological notes on Euripides”, WS, LXXIX, 1966, pp. 112-120. [ Links ]

Wilamowitz-Moellendorff, Ulrich von, Der Glaube der Hellenen, Basel, Benno Schwabe & Co., 1956, 2 vols. [ Links ]

Diccionarios y enciclopedias

Bailly, A., Dictionnaire Grec-Français, rédigé avec le concours de E. Egger, Édition revue par L. Séchan et P. Chantraine, Paris, Librairie Hachette, 1961. [ Links ]

Beristáin, Helena, Diccionario de poética y retórica, México, Porrúa, 19988. [ Links ]

Chantraine, Pierre, Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots, avec un Supplément sous la direction de Alain Blanc, Charles de Lamberterie, Jean-Louis Perpillou, Paris, Librairie C. Klincksieck et Cie., 1999. [ Links ]

Ernout, A., et A. Meillet, Dictionnaire étymologique de la langue latine. Histoire des mots, Paris, Librairie Klincksieck, 19674. [ Links ]

Frisk, Hjalmar, Griechisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg, Carl Winter Universitätsverlag, 1973, 1970, 1972, 3 vols. [ Links ]

Liddell, Henry George, and Robert Scott (comps.), Greek-English Lexikon, revised and augmented throughout by Sir Henry Stuart Jones with the assistance of Roderik McKenzie and with the cooperation of many scholars, with a Supplement 1968, Oxford, Clarendon Press, 1985. [ Links ]

1Todas las traducciones, tanto de Eurípides como de los demás autores clásicos citados, son nuestras.

Recibido: 20 de Febrero de 2007; Aprobado: 04 de Mayo de 2007

Creative Commons License Este es un artículo publicado en acceso abierto bajo una licencia Creative Commons